​
Paralellen en meridianen
Paralellen en meridianen zijn denkbeeldige lijnen die over het aardoppervlak lopen en nodig zijn bij het bepalen van de ligging van landen en plaatsen.
Paralellen lopen van oost naar west over de aardbol en meridianen van noord naar zuid. De langste parallel is de evenaar, dat is de lijn waar de zon bijna loodrecht op het aardoppervlak staat. De evenaar is ruim 40.075 km lang en dat is dus ook de omtrek van de aarde. Belangrijke paralellen zijn de keerkringen en de poolcirkels.
Meridianen lopen van de Zuidpool naar de Noordpool en andersom. Een meridiaan is dus een halve cirkel. Twee meridianen vormen een cirkel die aanzienlijk korter is dan de evenaar, omdat de aarde aan de polen platter is.
Evenwijdig aan de evenaar vinden we naar het Noorden de Kreeftskeerkring en de noordelijke Poolcirkel. Naar het Zuiden is dat de Steenbokskeerkring en de zuidelijke poolcirkel. De kortste parallel is eigenlijk een punt: de Noordpool of de Zuidpool. De meridianen komen ook bij de polen bij elkaar.
Op deze zegel van Thailand is het bolvormige aardoppervlak afgebeeld als plat vlak en is eenvoudig verdeeld door denkbeeldige lijnen. De horizontale rechte lijn is de evenaar, de gebogen lijnen stellen de keerkringen en de poolcirkels voor, maar lopen in werkelijkheid evenwijdig aan de evenaar.
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
Op deze zegel van Finland vormt een wereldkaart de achtergrond van de evenaar en twee paralellen. De werelddelen zijn ten opzichte van de evenaar te laag ingetekend.
De Noordpoolcirkel begrenst het gebied waarbinnen de zon rond 21 juni minimaal één nacht niet ondergaat, de zogenaamde middernachtzon. Hoe dichter bij de Noordpool, des te meer ‘zonnige’ nachten. Voor de Zuidpoolcirkel geldt hetzelfde, maar dan is de datum 22 december. Dat komt door de rotatie en de scheefstand van de aarde ten opzichte van de zon.
De naam Kreeftskeerkring is afgeleid van het sterrenbeeld Kreeft.
De Kreeftskeerkring omvat het gebied op het noordelijk halfrond waar de zon omstreeks 21 juni minimaal één dag recht boven het aardoppervlak staat. Dit jaar (2020) is op 20 juni de zonnewende, dat is het tijdstip dat de zon recht boven een van beide keerkringen staat. Op het Noordelijk halfrond is dan de dag op z’n langst. In veel culturen wordt de zonnewende gezien als het begin van de zomer en worden er allerlei bijeenkomsten georganiseerd.
Hoe dichter bij de evenaar, des te meer zijn er dagen dat de zon in de zomer recht boven de aarde staat. De naam van de Steenbokskeerkring is afgeleid van het sterrenbeeld Steenbok. Voor deze kring geldt hetzelfde als hierboven. Het gebied tussen een Poolcirkel en een keerkring noemen we de Gematigde zone met een gematigd klimaat. De Tropische zone of de Tropen ligt binnen de keerkringen aan weerszijden van de evenaar.
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
We zien hier de bekende paralellen. Van boven naar beneden zien we de Noordpoolcirkel, de Kreeftskeerkring, de Evenaar, de Steenbokskeerkring en de Zuidpoolcirkel. Het gebied ten noorden van de evenaar noemen we het Noordelijk halfrond; ten zuiden van de evenaar vinden we het Zuidelijk halfrond. Beide halfronden zijn verdeeld in 180°. Vanaf de evenaar naar het noorden van 0 tot 90 graden op de Noordpool en naar het zuiden van 0 tot 90 graden op de Zuidpool.
Deze postzegel van Finland werd in 1959 uitgegeven ter gelegenheid van 100 jaar missiewerk. Naast de afgeplatte aardbol is een bekend christelijk symbool afgebeeld. Dit teken is afgeleid van de eerste twee Griekse letters van het woord ‘Christus’ en wordt ook wel het Chi-Rho symbool genoemd.
Nu eerst een aantal voorbeelden: We beginnen met de paralellen en meridianen en vermelden ook enkele wetenswaardigheden.
​
De evenaar is de langste parallel en wordt aangeduid met 0°. Op deze postzegel van Kenya, Uganda en Tanganyika loopt de evenaar door de noordzijde van Lake Victoria.
In 1858 ontdekten de Britse ontdekkingsreizigers Burton en Speke het Tanganyika- en het Victoriameer. Het drielandenpunt van Uganda, Kenya en Tanzania (vroeger Tanganyika) ligt oostelijk in het meer. De laatste twee landen liggen aan de Indische Oceaan. Zoals gewoonlijk bij de meeste Britse overzeese Rijksdelen is het staatshoofd afgebeeld. De postzegel is uitgegeven op 30 juli 1958.
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
​
Op deze postzegel van Åland zien we op het detailkaartje de Noordpoolcirkel als een stippellijn aangegeven. Åland ligt op de kruising van de 60° parallel met de 20° meridiaan.
De naam Åland staat voor de autonome Finse eilandengroep in de Botnische Golf tussen Zweden en Finland. De archipel ligt globaal tussen Stockholm in Zweden en Turku in Finland en bestaat uit ruim 25.000 eilanden en scheren. Scheren zijn kleine, tot zeer kleine rotsachtige eilanden.
​
​
​
​
​
​
Op deze postzegel van Noorwegen is de Zuidpoolcirkel met een stippellijn aangegeven. Hier is ook te zien dat het Zuidpoolgebied zelfs iets buiten de poolcirkel reikt. Het oppervlak van Antarktika, zoals de Noren dat hier schrijven, is 13.700.000 km2. Dat is bijna anderhalf keer zo groot als de Verenigde Staten van Amerika.
Noorwegen beheert een ‘taartpunt’ van Antarctica tussen de 20e en de 45e breedtegraad.
Eén van de weinige postzegels waar de beide keerkringen op staan en nog bij name genoemd worden ook. Bovenaan zien we het zuidelijk deel van Noord-Amerika (America del Norte) met Mexico. De stippellijn geeft de Kreeftskeerkring aan, hier aangeduid als ‘CANCER’. Door ‘America del Sur’ loopt de Steenbokskeerkring, hier aangeduid als ‘CAPRICORNIO’.
In het kader links staat de tekst: ‘SEGONDO CONSPESO POSTAL PANAMERICANO MEXICO 1926’. Ofwel: ‘ het tweede Pan-Amerikaanse postcongres in Mexico 1926’. De zegel is er één uit een serie van zes die werd uitgegeven op 15 oktober 1926 ter gelegenheid van dat congres. In de Atacama-woestijn in het uiterste noorden van Chili staat een bord met de aanduiding: ‘Trópico de Capricornio’ met daaronder: Lat. (Lengtegraad) 23° 26 ‘ 16 “.
Een meridiaan is een denkbeeldige lijn over het aardoppervlak, haaks op de evenaar en lopend tussen Noord- en Zuidpool. De meridianen omspannen de hele aardbol en vormen totaal dus ook 360°. De 0° meridiaan van Greenwich bij Londen is in 1884 vastgesteld door de Internationale Meridiaanconferentie. Bij de gebouwen van de sterrenwacht in Greenwich bij Londen is de meridiaan in het plaveisel en met een monument aangegeven.
Op deze zegel van GOLD COAST loopt de 0o meridiaan die het Westelijk halfrond scheidt van het Oostelijk halfrond door het woord ‘GOLD’.
Op deze kaart van West Afrika is het toenmalige Britse gebied Gold Coast donkerder aangegeven. Het land heette niet voor niets Goudkust, onder andere de slavenhandel (ook door Nederland!) bracht veel geld op. Sinds 1956 zijn de twee Britse kolonies Gold Coast (Britse Goudkust) en Brits Togoland samengevoegd onder de naam Ghana. De opdruk op de zegels geeft dat ook aan: ‘GHANA INDEPENDANCE 6TH MARCH 1957’. Het S/S “Tjikampek” voer voor de Koninklijke Java-China-Pakketvaart Lijnen. In het stempel de naam die hiervoor buiten Nederland werd gebruikt: ‘ROYAL INTEROCEAN LINES’. De dichte en lege envelop is vanaf het genoemde schip verstuurd voor een verzamelaar in Londen. Er zijn meer, van andere schepen afkomstige, brieven bekend.
Er moet een plaats op de aarde zijn waar de evenaar en de 0 o meridiaan elkaar kruisen. Dat punt ligt in de Atlantische Oceaan onder het brede deel van Afrika, recht onder de stad Accra in Ghana.
Tristan da Cunha werd in 1506 ontdekt door de Portugese admiraal Tristão da Cunha. De eilanden groep, waarvan dit eiland het grootste is, ligt in het zuiden van de Atlantische Oceaan, ter hoogte van Kaapstad. Het eiland is vulkanisch van oorsprong, is 98 km2 groot en er wonen slechts 9 families met in totaal ca. 250 mensen. Alle gezinnen bezitten evenveel land en vee in de vorm van schapen en runderen. Er is slechts één politieagent die ook andere taken vervult. De Katwijker Pieter Groen kwam door een schipbreuk in 1836 op het eiland terecht. Hij werd de ‘ongekroonde koning’ van het eiland. Zijn nazaten leven er nu nog onder de naam Green. In Katwijk staat het naar hem vernoemde Pieter Groen College.
Aan de andere kant van de wereldbol en precies tegenover Greenwich ligt de 180° meridiaan. Deze meridiaan wordt de datumgrens genoemd omdat bij het passeren ervan de datum een dag verschuift. Het verloop er van is niet overal rechtlijnig om te voorkomen dat binnen één land of gebied de tijd zomaar een dag verschilt.
Een voorbeeld van de ‘verschoven’ datumgrens: hier doorkruist de 180 ° meridiaan een paar kleine eilanden van de Fiji-archipel. De verschoven datumgrens kruist de Samoa eilanden ongeveer recht boven de ‘6’ in het jaartal en de ’18’ in de aanduiding 18 ° S(outh). De verschuiving is hier ongeveer 800 km.
De Fiji bestaat uit een aantal eilanden die samen de eilandnatie Fiji vormen. Het grootse eiland is Viti Levu met de hoofdstad Suva. Schuin rechts daar boven ligt Vanua Levu. Deze twee eilanden vormen samen 90 % van het totale oppervlak van Fiji. De archipel, die in 1643 door Abel Tasman werd ontdekt, bestaat verder uit ca. 320 eilanden waarvan er 106 bewoond zijn. Vanwege het mooie klimaat, de prachtige natuur en witte zandstranden zijn de eilanden erg in trek bij de wat meer exclusieve vakantiegangers. In februari 1963 bezochten Koningin Elisabeth en Prins Philip de eilanden.
​
Alphilia